THE RIVER OF LIFE FOR THAI PEOPLE

“…พระเจ้าอยู่หัวเป็นน้ำ ฉันจะเป็นป่า ป่าที่ถวายความจงรักภักดีต่อน้ำ พระเจ้าอยู่หัวสร้างอ่างเก็บน้ำ ฉันจะสร้างป่า”
คัดตัดตอนจากพระราชดำรัสของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
ที่พระราชทานแก่ราษฎรบ้านถ้ำติ้ว ณ บ้านถ้ำติ้ว อำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร เมื่อวันที่ 20 ธันวาคม พ.ศ. 2525

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงเป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถคู่พระราชหฤทัยที่ทรงเคียงข้างและทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจที่เกื้อหนุนและสนองพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มาโดยตลอด หนึ่งในพระราชกรณียกิจเหล่านั้น คือการอนุรักษ์ป่า ที่สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เอาพระราชหฤทัยใส่และมีพระราชปณิธานแน่วแน่ในการที่จะฟื้นฟูรักษาป่าต้นน้ำ เพื่อคืนความอุดมสมบูรณ์ให้กับผืนแผ่นดิน ซึ่งเป็นแหล่งหล่อเลี้ยงทุกสรรพชีวิต

จากการตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไปทรงเยี่ยมราษฎรในทั่วทุกภูมิภาคของประเทศ ทำให้สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงทราบด้วยพระเนตรพระกรรณถึงความยากลำบากของราษฎรที่เกิดจากการขาดแคลนน้ำจนเกิดความแห้งแล้งในหลายพื้นที่  อีกทั้งยังทรงทราบด้วยพระเนตรพระกรรณว่า พื้นที่ป่าไม้ของประเทศมีจำนวนลดน้อยลงไปมาก ส่วนหนึ่งมีสาเหตุจากภัยพิบัติตามธรรมชาติ แต่อีกส่วนซึ่งถือเป็นส่วนสำคัญที่ทำให้ผืนป่าหมดไปอย่างรวดเร็ว คือการลักลอบตัดไม้ ซึ่งจำนวนไม่น้อยเกิดจากความยากจน ชีวิตความเป็นอยู่ที่แร้นแค้น ผลักดันให้ราษฎรต้องดิ้นรนเพื่อความอยู่รอด สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงตระหนักถึงความรุนแรงของปัญหานี้ เพราะหากป่าหมดสภาพไป ก็ย่อมจะส่งผลกระทบต่อทุกชีวิต นอกจากจะเกิดภาวะฝนแล้ง เกษตรกรปลูกพืชพรรณธัญญาหารไม่ได้ผล ทำให้เกิดภาวะขาดแคลนอาหารแล้ว สัตว์ป่าที่เคยมีอยู่อย่างชุกชุมก็จะพลอยลดจำนวนลงหรืออาจถึงขั้นสูญพันธุ์ได้

เพราะพื้นที่ป่าคือที่ดูดซับน้ำได้เป็นอย่างดี โดยการกักเก็บน้ำไว้ที่รากใต้ดิน นานวันไปก็จะเกิดน้ำซับ เกิดเป็นลำธารขึ้นได้ เพื่อเป็นตัวอย่างของการแก้ปัญหาการขาดแคลนน้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ จึงทรงชักชวนให้ประชาชนร่วมมือร่วมใจกันปลูกป่าที่บริเวณเชิงภูผาเหล็ก ติดกับอ่างเก็บน้ำคำจวง บ้านถ้ำติ้ว อำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร โดยทรงมอบหมายให้ท่านผู้หญิงสุประภาดา เกษมสันต์ ราชเลขานุการในพระองค์และพันเอกเรวัต บุญทับ (ปัจจุบันคือ พลเอกณพล บุญทับ) ผู้บังคับการกรมทหารราบที่ 23 จัดเตรียมพื้นที่สำหรับทรงปลูกป่าเป็นตัวอย่าง 1 ไร่ โดยทรงปลูกทั้งไม้ประดู่ ไม้แดง ไม้ซ้อ กระถินณรงค์ ยูคาลิปตัส ทั้งหมดประมาณ 100 ต้น เพื่อให้ราษฎรได้เห็นการปลูกอย่างถูกวิธี อีกทั้งยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ทำพิธีบวงสรวงอัญเชิญเทพารักษ์เจ้าป่าให้มาสถิตเพื่อคุ้มครองพื้นที่ พร้อมทั้งพระราชทานชื่อโครงการนี้ว่า “ป่ารักน้ำ” โดยโครงการนี้มีวัตถุประสงค์ 5 ประการ คือ 1. เพื่อฟื้นฟูสภาพป่าที่เสื่อมโทรมให้เป็นบริเวณต้นน้ำลำธารกักเก็บน้ำไว้ใช้ประโยชน์ 2. เพื่ออนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้เดิมเอาไว้ให้ได้ ในเวลาเดียวกันก็ปลูกเสริมขึ้น เพื่อให้มีป่าไม้ช่วยในการควบคุมความปรวนแปรของดินฟ้าอากาศและภัยแล้ง 3. เพื่อเสริมสร้างและปลูกฝังให้ราษฎรเกิดความรักและหวงแหนทรัพยากรป่าไม้ให้มากยิ่งขึ้น 4. เพื่อให้ประชาชนในท้องถิ่นมีไม้ไว้ใช้สอยและเพิ่มพูนรายได้ และ 5. เพื่อช่วยเหลือราษฎรที่ยากจน ขาดแคลนที่ดินทำกิน และบุกรุกกระจัดกระจายในเขตป่าสงวนแห่งชาติ ให้มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง มีอาชีพแน่นอน เพื่อจะได้มีรายได้เลี้ยงครอบครัวต่อไป

นอกจากนั้นยังทรงเช่าและซื้อที่ดินที่ชาวบ้านแผ้วถางเพื่อปลูกมันสำปะหลัง แต่ทิ้งร้างไป มาปลูกป่าในโครงการ โดยจัดให้ชาวบ้านเข้าอยู่อาศัย หาอาชีพให้ ชักชวนให้ปลูกต้นไม้และดูแลป่า พร้อมทั้งสร้างความเข้าใจถึงประโยชน์ของป่า ซึ่งเป็นแหล่งกักเก็บน้ำ ในระยะเริ่มแรกมีราษฎรเข้าร่วม 35 ครอบครัวพระองค์พระราชทานเงินเดือนให้ครอบครัวละ 3,000 บาท ต่อมาได้มีครอบครัวอาสาเข้ามาปลูกป่าถวายเพิ่มอีก รวมทั้งมีชาวบ้านที่ประกอบอาชีพอื่นได้ใช้เวลาว่างจากการทำงานมาร่วมมือร่วมใจกันปลูกป่าถวายโดยไม่ขอรับเงิน เวลาผ่านไป เมื่อชาวบ้านที่เข้าร่วมโครงการสามารถตั้งตัวได้ มีรายได้จากการประกอบอาชีพ พระองค์ท่านจึงทรงลดความช่วยเหลือลงจนทุกครอบครัวสามารถพึ่งตนเองได้ในที่สุด

สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงเล่าถึงการดำเนินงาน “โครงการป่ารักน้ำ” พระราชทานคณะบุคคลที่เข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทถวายพระพรชัยมงคล เนื่องในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดุสิดาลัย สวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต เมื่อวันที่ 10 สิงหาคม พ.ศ. 2527 ความตอนหนึ่งว่า “…ไปเช่าและซื้อที่ดินจากชาวบ้าน ตั้งแต่เป็นหมู่บ้านเล็กๆ ติดต่อเชื่อมโยงกับหมู่บ้านใหญ่ และให้ราษฎรที่หมู่บ้านใหญ่เป็นผู้ตัดสินเองว่า คนยากจนในหมู่บ้านของเขาคนใดบ้างที่สมควรได้รับการสนับสนุนให้มาอยู่ในหมู่บ้านป่ารักน้ำ โดยที่สมาชิกฝ่ายชาย หัวหน้าครอบครัว มีอาชีพปลูกป่า เพาะกล้าไม้ต่างๆ ซึ่งเป็นต้นไม้โตเร็วทั้งนั้น จุดมุ่งหมายแรกคือ มุ่งให้รากของต้นไม้นั้นรักษาความชุ่มชื้นในแผ่นดิน จุดที่สองคือ ต้องการให้ชาวบ้านมีไม้สำหรับเป็นเชื้อเพลิงในการหุงหาอาหาร นับว่าเป็นการช่วยตัวเอง โดยไม่ต้องซื้อหามาจากข้างนอก จุดที่สาม ในเมื่อต้นไม้อายุได้ 3 ปีขึ้นไป สามารถใช้ไม้นั้นซ่อมแซมหรือปลูกเพิ่มเติมที่อยู่อาศัยได้ นอกจากปลูกป่าและเพาะกล้าต้นไม้แล้ว ก็ยังสนับสนุนให้ผู้ชายเลี้ยงสัตว์ มีบ่อปลา บ่อกุ้ง เป็นช่างไม้ ช่างปั้น ในขณะที่ภรรยาเป็นสมาชิกทอผ้าตัดเย็บเสื้อผ้า ทอผ้าห่ม ทอฝ้ายปนไหมพรม ทำนวมสำหรับขายและสำหรับใช้ในหน้าหนาว”

โครงการป่ารักน้ำ คือตัวอย่างที่ดีที่แสดงให้เห็นถึงการอยู่ร่วมกันของคนและป่า
ตามหลักการของพระองค์ที่ว่า “ให้ป่าอยู่กับคนได้ คนอยู่กับป่าได้ โดยไม่มีการทำลาย”
ทั้งยังนับเป็นการอนุรักษ์ป่าไม้ที่ส่งเสริมให้ราษฎรรักถิ่นฐานบ้านเกิดของตนเอง